Activiteit versus passiviteit. Je goed voelen versus je niet goed voelen. Het eerste is waar de meeste mensen naar streven, het tweede maakt je ongelukkig. In een notendop is dat het thema van het programma dat Bram Vreeswijk, oprichter van het Herstel-Lab, ontwikkeld heeft. Onlangs hield hij een presentatie voor LaNSCO over het ‘herstelplan’. Waarmee hij deelnemers weer op het ‘goede’ pad wil brengen en te helpen een plan te maken dat naar een betere situatie leidt. Zijn grote inspirator is de 17e-eeuwse filosoof Spinoza.

Ooit viel hij zelf ten prooi aan passiviteit door een verslaving en angststoornissen. Zijn dagen sleet Vreeswijk op de bank. Totdat hij besloot er iets mee te doen. Hij belandde bij de Anonieme Alcoholisten en had veel baat bij het 12-stappen programma. “Die methode heeft mij erg goed geholpen. Vooral het gezamenlijk erover praten en zelfonderzoek doen om jezelf zo te leren kennen zijn krachtige tools die de AA gebruikt. Ik heb daarna als coach en ervaringsdeskundige bij de Regenbooggroep gewerkt om verslaafden te helpen.”
Na wat andere wegen te zijn ingeslagen en via samenwerkingsverbanden richtte hij het Herstel Lab op: een ‘laboratorium’ voor herstel van psychische kwetsbaarheden. Uitgangspunt is dat een houding van onderzoek op zichzelf al herstel-bevorderend is. Onderzoek naar jezelf (zelfonderzoek) en onderzoek door ervaringen met anderen te delen (gezamenlijk onderzoek). Het initiatief is een onderdeel van SCIP/ervaringswijzer.

Consumptieve houding

“De basis van het ‘lab’ is (zelf)onderzoek doen in combinatie met diverse werkvormen zoals dans en kunstzinnig bezig zijn. Het was een leuke groep die daaraan deelnam, maar het ging ook moeizaam. Alle actie kwam van mij, daar liep ik tegenaan. Ik noemde de deelnemers passief met een consumptieve houding. Het leverde frustraties op, dit was niet mijn doelstelling voor het Herstel-Lab. Want herstel komt pas als je zelf in actie komt. En zelf dingen gaat organiseren. Dat gebeurde te weinig.”

Vervolgens ontwikkelde Vreeswijk zijn plan met vijf programmaonderdelen: een Basiscursus Realiseer je eigen natuur; dans en bewegingsgroep Kom (letterlijk) in beweging; een Laboratorium waar deelnemers kunnen experimenteren met hun eigen activiteiten; individuele begeleiding met ondersteuning van deelnemers bij het realiseren van hun eigen plannen en tot slot de Werkgroep-Nieuw Werk waar financiële/administratieve condities worden ontwikkeld waaronder ‘nieuw werk’ kan plaatsvinden.

Spinoza

Zijn inspiratie haalt de cursusleider uit de Ethica van Spinoza. Daarin stelt de filosoof zichzelf de vraag hoe mensen een ‘goed’ leven kunnen leiden. Hij beschrijft ‘psychische problemen’ als vormen van passiviteit. Zoals verslaving aan drugs, drank, geld, spullen, werken, gokken, of angsten en depressie. Daar tegenover staat positieve activiteit als de manier om een gelukkig leven te leiden en vrij te zijn. Want dan, zegt Spinoza, realiseer je je eigen natuur. “Hij beschrijft al in die tijd, toen er nog geen psychische diagnoses waren, een verband tussen depressie en sociale omstandigheden. Hij zag een samenhang tussen psychische en sociale problemen.”

Herzien economisch systeem

Vreeswijk ziet parallellen in het huidig neo-liberale denken. Waarbij de grote massa steeds meer in passiviteit wordt gedrukt. Denk maar aan de participatiewet die grote groepen mensen demotiveert om actief te worden of te zijn. “Je activiteit wordt groter naarmate je handelsvermogen groter wordt. De liberalen roepen al twee eeuwen: ‘als de economie groeit, dan profiteert iedereen ervan’. Maar dat klopt dus niet. Mede vanwege de ecologische crisis is er een groot verlangen om het economisch systeem grondig te herzien. Het oprichten van iets als sociale coöperaties speelt daar een rol in.” De definitie van werk moet ook een andere dimensie krijgen, betoogt Vreeswijk, omdat dit ook voor activiteit zorgt.  “Samenwerken zoals in een coöperatie is daarbij belangrijk. Voor veel vormen van werk ontstaat waarde door samenwerking. We moeten opnieuw gaan denken welke interacties waarde opleveren. En hoe verhouden die zich tot financiële transacties. Hoe gaan we de economie anders vormgeven en welke verbinding kunnen we het beste aangaan met het leven in het algemeen.”

Samenwerking met LaNSCO

Actief of passief zijn heeft dus niet alleen te maken met wel of niet psychisch kwetsbaar zijn, is de conclusie. Want of je dit wel of niet ontwikkeld kan aan veel omgevingsfactoren liggen. Na gesprekken met het kernteam van LaNSCO denkt hij dat er ook coöperatie-leden zijn die misschien worstelen met patronen van passiviteit, moeite hebben met samenwerkingen aangaan en conflicten beleven in de relatie tussen hun eigen natuur en de samenleving. “Daarover ben ik in overleg om te zien hoe ik daar iets in kan betekenen vanuit het Herstel-Lab.”

Voor meer info: Herstel-Lab.

Bert Vos.